عوامل و دلایل بی علاقگی دانش آموزان به آموزش زبان عربی

عوامل و دلایل بی علاقگی دانش آموزان و افراد محصل به زبان عربی

بدین منظور دلایل بی علاقگی دانش آموزان به زبان عربی را چند مقوله زیر مورد بحث قرار می دهیم:

1 .عوامل مربوط به دانش آموزان

.2 عوامل مربوط به خانواده

3 .عوامل مربوط به نظام آموزشی

4 .عوامل مربوط به جامعه

عوامل مرتبط با خود دانش آموز

- عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف بینایی و شنوایی و غیره

 - عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی

 - نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل

 - عدم انگیزش درونی برای تحصیل و مطالعه

 - نداشتن اعتماد به نفس کافی

 - ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات

 - عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه

 - نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف

 - مهارت های مطالعه نادرست.

عوامل مربوط به مدرسه

- اختلاف خانوادگی و خانواده آشفته ،طلاق فیزیکی یا روانی والدین، وجود نا مادری یا نا پدری و غیره

- اختلاف فرزندان با خانواده مانند لجبازی با والدین و اعتراض به جو خانواده

- وابسته و متکی نمودن فرزندان به والدین در امور درسی و تکالیف منزل از دوران ابتدایی

- تحقیر ،سرزنش و مقایسه نادرست فرزندان با همسالان موفق و در نتیجه پایین آوردن اعتماد به نفس و خود پنداری آنان

- تغییرات منفی در خانواده مانند ورشکستگی سیاسی و اقتصادی و اعتیاد و ... و  تغییر در جهت ارتقای سریع و غیر مترقبه سطح اقتصادی یا اجتماعی خانواده و از خود باختگی و غافلگیر شدن فرزندان و انواع انحرافات.

 عوامل مربوط به مدرسه

- گروه همسالان مانند مزاحمت و شوخی های نابجا در کلاس درس

-  رفتارهای نا مناسب عوامل اجرایی مدرسه مانند مدیر ، معاونین ، دبیران و مشاوران

- جو عمومی حاکم بر مدرسه از لحاظ درسی مانند سخت گیری بیش از حد دبیران در دادن نمره به خاطر بالا فرض کردن سطح علمی مدرسه یا همرنگ شدن دانش آموز با سایر دانش آموزان ضعیف با فرض اینکه همه دانش آموزان مدرسه ضعیف هستند.    

 عوامل مربوط به اجتماع

- دوستان نا باب

- استفاده نادرست از کلوپ های ورزشی ، بدن سازی غیره

- استفاده نادرست از کافی نت ها و گیم نت ها گذراندن وقت زیاد در خیابان ها و خارج از منزل         

آنچه که زبان عربی را مهم می‌کند

1) از آنجا که تعداد زیادی از همسایه های ایران را کشورهای عرب زبان تشکیل میدهند و ارتباطات بیشتری بین ایرانیان و کشورهای عربزبان مثل عراق، کویت، عربستان و سوریه وجود دارد، برای ایجاد ارتباط با آنها، نیاز به یادگیری زبان عربی وجود دارد.

2) از طرفی دیگر، بخشی از کلمات زبان فارسی را لغات عربی تشکیل میدهند و به منظور ریشه یابی لغات،نیاز دانش آموزان فارسی زبان به یادگیری دستورات و قواعد، صرف و نحو و واژه شناسی زبان عربی بیشتر میباشد.

3) کتاب آسمانی ما مسلمانان و بسیاری از متون دینی معتبر به زبان عربی بوده و به منظور درک بهتر و استفاده بهینه از آن، یادگیری زبان عربی ضروری مینماید. سرانجام این که زبان عربی، زبان مشترک مسلمین محسوب شده و برای تحکیم ارتباطات خود لازم است به این زبان در حد تسلط آشنا شده باشند.اینها نکاتی است که باید به درستی به دانش اموزان تفهیم شود.

دلایل بی علاقگی دانش آموزان به زبان عربی

- به دلیل استفاده از دبیران غیر متخصص و غیر مسلط و نا مرتبط با ادبیات عرب،که اطلاعات اولیه و پایه ای را که پیش نیاز مطالب سطح بالاتر است، ندارند و اکنون درس عربی برای آنها به یک کابوس تبدیل شده است و تصور می کنند که یادگیری عربی ناممکن است و هیچ روحیه ای برای فراگیری آن ندارند.در مقایسه با دبیران زبان میتوان گفت که آنان تقریباً به خوبی میتوانند به این زبان تکلم کنند و با یک فرد خارجی زبان مکالمه نمایند. اما دبیران عربی در این حد توانمند نیستند، شاید یکی دیگر از موانع مربوط به معلمان وجود این قانون در آموزش وپرورش است. دبیران عربی نمیتوانند اهداف تدریس زبان عربی را به حدی که دانش آموزان متقاعد شوند، تبیین نمایند و شاید علت آن نظام آموزشی باشد که این تبیین را برای دبیران بیان نکرده است و لذا هر  معلم و مدرسی در حد توان خود تلاش میکند تا هدف از یادگیری زبان عربی را برای دانش آموزان تبیین نماید. و شاید علت آن نظام آموزشی باشد که این تبیین را برای دبیران بیان نکرده است و لذا هر  معلم و مدرسی در حد توان خود تلاش میکند تا هدف از یادگیری زبان عربی را برای دانش آموزان تبیین نماید.بنابراین وقتی دانش آموزان پاسخ کافی نسبت به این سؤال که چرا باید درس عربی را یاد گرفت؟ دریافت نمی کنند، انگیزه خود  را برای تحمل دشواریهای یادگیری این درس از دست میدهند.

-  همچنین عدم استفاده دبیران از روشهای متنوع تدریس در کلاسهای عربی و تأکید صرف بر روش آموزش سنتی به صورت سخنرانی باعث افت جذابیت مطالب این درس میشود. عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی نیز بر این مشکل خواهد افزود.

- دومین عامل که متأثر از همان عامل اول است ونتیجه ی مستقیم آن می باشد ارفاقهای بی حد و حصر دبیران دوره های قبل بخصوص دوره ی راهنمایی باعث شده است که دانش آموزان با همان روحیه ی تکدی نمره تربیت شوند و از خود هیچ سعی و تلاشی بعمل نیاورند.

- عدم وجود عوامل تشویق کننده و حتی وجود برخی از موارد بازدارنده ، مثلاً خود اولیای دانش آموزان بیشتر به فراگیری و تقویت زبان انگلیسی توصیه می کنند و خیال می کنند اگر فرزند آنها انگلیسی یاد بگیرد از ارزش و پایگاه اجتماعی بهتری برخوردار است و برخی هم با اهداف خاصی این مطلب را القاء می کنند که زبان عربی یک زبان بیگانه است که کهنه شده است ، مثلاً همین برنامه های طنزی که از صدا و سیما پخش میشود و زبان عربی را به مسخره می گیرد باعث شده است که نسل جوان ما که در دوره ی دبیرستان درس می خوانند نسبت به آموزش زبان عربی به دید تمسخر بنگرند که این خود عامل مهمی است که انگیزه را از دانش آموزان می گیرد.

- عدم تنوع در مطالب کتابهای درسی که جذابیت خاصی ندارند تا دانش آموزان به آن رغبت پیدا کنند. مثلاً در هیج جای کتابهای درسی عربی یک مطلب ورزشی دیده نمی شود. سراسر مطالب کتابهای درسی عربی ، آیات قرآنی و احادیث و ادعیه می باشد که باعث یکنواختی مطالب درس عربی شده است. درست است که هدف آموزش زبان عربی برای فهم قرآن و حدیث است اما می توان در لابلای داستانهای متنوع و جذاب و یا در ضمن عنوان کردن یک لطیفه و حکایت پند آموز خیلی از لغات و اصطلاحات متون دینی را آموزش داد.

- عدم توجه کافی از سوی مؤلفین کتابها و معلمان به بعد محتوایی آموزش زبان عربی و تأکید بیش ازاندازه بر قواعد دستوری آن. این موضوع به ویژه با وسعت بسیار زیاد قواعد دستوری در این زبان باعث کاهش انگیزه فراگیران و دشواری یادگیری آنان میشود.

- آنطوریکه خود دانش آموزان عنوان می کنند مطالب کتابهای درسی عربی هیچ تناسبی با روحیات جوانانی که در این سنین درس می خوانند ندارد مثلاً دانستنیهای علمی، مسائل روز، مقالات ادبی ، شعر و … که بیشتر به مذاق دانش آموزان خوش آیند است در کتابهای درسی عربی کمتر مورد توجه بوده است.

- اگر هدف از تدریس یک زبان آن است که بتوانیم با این زبان در حد مکالمه ی روزمره صحبت کنیم چرا دبیران عربی به زبان عربی حرف نمی زنند؟ و چرا ساعت مشخصی را برای مکالمه اختصاص نداده اند وبیشتر بر قواعد خشک و سنگین صرف و نحو تکیه می شود؟

- در هر درس مطالب زیادی از قواعد آمده است که این قواعد دارای تمرینات زیادی هم هست و این عامل باعث شده است که کتاب عربی سنگین و مشکل بنظر برسد و روحیه ی یادگیری را از دانش آموزان می گیرد.

- وجود تصاویر زیاد و تکراری وگاه نامربوط و غیر جذاب و بدون کیفیت نه تنها کمکی به امر یادگری نمی کند بلکه فقط حجم کتاب را زیاد کرده است . مثلاً در یک درس فقط تصویر یک مرد با حالتهای مختلف تکرار شده است و هیچ نکته ی کمک آموزشی در آن نیست

- با وجود تمام عوامل فوق وقتی چنین درسی درساعت آخر برنامه گنجانده شود مشکل معلم و دانش آموزان مضاعف میشود، البته این نمی تواند بهانه ای برای دانش آموزان باشد زیرا تمام دبیران درساعت آخر درس دارند و تدریس می کنند و معلم عربی هم باید در سر یکی از کلاسها حاضر شود. گاه اتفاق افتاده است که دانش آموزان در ساعت اول هم مشکل دارند.

- بد آموزی برخی از همکاران در سنوات گذشته باعث شده است تادانش آموزان فقط به مطالب کتاب درسی بپردازند آن هم در حد حفظ کردن مطالب، چون دانش آموز با این روحیه تربیت شده است دیگر قدرت درک و فهم ندارد و اگر مطلبی عین کتاب نباشد نمی تواند به آن پاسخ دهد در نتیجه در امتحانات هماهنگ نمی تواند نمره ی قبولی کسب کند.

- عامل  دیگری که در کاهش انگیزه دانش آموزان نقش دارد وجود نگرش منفی و یا خنثی نسبت به مردمان کشورهای عرب زبان در زمینه پیشرفت علمی، تکنولوژی و انسانی است. این عامل باعث میشود تا شاید هیچ دانش آموزی آرزوی زندگی و تحصیل در کشورهای عرب زبان را در ذهن نداشته باشد و لذا ضرورتی برای یادگیری این درس احساس نکند.

- مانع دیگر عامل زمان است. اگر هدف آموختن مطالب درسی در حد یکسان باشد، باید زمان موردنیاز برای همه دانش آموزان فراهم شود

 

- یکی از عواملی که باعث کاهش انگیزه دانش آموزان نسبت به یادگیری درس عربی میشود این است که این درس برای آنان جنبه کاربردی ناچیزی دارد. بدین معنی که یک دانش آموز ممکن است این گونه پیش بینی نماید که تا پایان عمر خود با یک فرد عرب زبان مواجه نخواهد شد و یا در شرایطی قرار نخواهد گرفت که مجبور به استفاده از آموخته های کلاسی خود شود. علاوه بر این، چنانچه دانش آموزان قصد ادامه تحصیل دردانشگاه را نداشته باشد و یا رشته مورد علاقه او در دانشگاه نیازی به یادگیری زبان عربی نداشته باشد، انگیزه او بسیار کاهش خواهد یافت.

 

- از عوامل مربوط به جامعه میتوان به ناکافی بودن مؤسسات آموزش زبان عربی در سطح شهرها اشاره نمود. ملاحظه میشود که برای یادگیری زبان انگلیسی، دانش آموزان میتوانند در مؤسسات خصوصی آموزش زبان شرکت نمایند. اما در خصوص زبان عربی چنین مؤسساتی یا وجود ندارد و یا بسیار محدوداند. طبیعی است که دانش آموزان با یادگیری زبان انگلیسی در دوره ابتدایی و یا همزمان با درس زبان انگلیسی در مدرسه میتوانند عملکرد بهتری در این درس از خود نشان دهند ولی در درس عربی این امتیاز در جامعه ما وجود ندارد.

 

- در جامعه، مردم و خانواده ها نیز اهمیتی که برای یادگیری زبان انگلیسی قایل اند، نسبت به درس عربی وزبان عربی قایل نیستند. به عبارتی دیگر، ضمن بی اهمیت دانستن یادگیری زبان عربی، نگرش چندان مثبتی به تکلم با آن زبان وجود ندارد. از این رو، تقویتهای اجتماعی که زبان آموز در درس زبان انگلیسی از دیگران دریافت می کند، در درس عربی دریافت نمینماید.

- دانش آموزان در یادگیری زبان فارسی و قواعد آن از عوامل دیگری به غیر از معلم و مدرسه  بهره می گیرند ؛ از جمله کتابهای غیردرسی، داستانی، رسانه های گروهی مانند تلویزیون و رادیو، مطبوعات مانند مجلات و روزنامه ها. اما این عوامل در یادگیری درس عربی در جامعه وجود ندارند. لذا یادگیری دانش آموز به فعالیتهای معلم و کتب درس عربی محدود میباشد.

نکات قابل تأمل برای مدرسین

مدرسین افرادی هستند  با کاستیهای احتمالی که دیگران نیز آن را دارند اما بی شک بیش از دیگران دارای علم و دانش ،شور و  اشتیاق و عشق به مردم هستند، یک معلم کیفی دارای ویژگی های زیر است:

 هوشیار ، خوش صدا، خوش خط ، به روز بودن ، تمیزی ، خوشخویی ، همچنین مشکلات شخصی را وارد محیط کار نمی نماید ، عدم بی احترامی به کارآموزان ، عدم صمیمیت زیاد با کار آموزان ، عدم هدر دادن زمان

1- معلمان سعی کنند مانند همه ی کشورها توسعه یافته یا درحال توسعه از روش های نوین درتدریس استفاده کنند و از روش های سنتی چند صد ساله فاصله بگیرند.

2- در آموزش زبان معلم باید به موضوع تمرین و تکرار بسیار اهمیت دهد و حد الامکان قسمتی از درس را به زبان عربی تدریس نماید

3ـ استفاده از یادیارها (کلمات اختصاری) برای یادآوری قواعد.

4ـ تبیین اهداف آموزش کتب عربی در ایران برای دانش‌آموزان و معلمان.

5ـ حل مشکل ضیق وقت تدریس کتب عربی (حجم مطالب دستوری کاهش یابد یا زمان تدریس این کتب افزایش داده شود).

5ـ فقط از دبیران متخصص در رشته ادبیات عرب جهت تدریس کتب عربی استفاده شود.

شرایط یادگیری زبان دوم                                    

اکثراً شرایط یادگیری زبان دوم مانند یکی از سه نوع زیر میباشد:

- اضافی، - تکمیلی- جانشینی

 در نوع اضافی: فرد علاوه بر یادگیری زبان اول به یادگیری زبان دوم نیاز دارد یعنی یادگیری زبان دوم در شرایط خاص موردنیاز خواهد بود. مثلاً وقتی فرد برای مدت کوتاهی به یک کشور عرب زبان میرود یا علاقمند به خواندن مطالب نویسندگان خارجی است.

در نوع  تکمیلی: زبان دوم نقش تکمیلی برای زبان اول دارد. این مورد شامل اهل یک لهجه خاص میباشد که خواندن و نوشتن را به زبان استاندارد می آموزند مثل ایرانیان که عربی را به منظور تکمیل آموزه های دینی خود یاد میگیرند.

در یادگیری از نوع سوم( جانشینی): زبان دوم به تدریج تمامی احتیاجات ارتباطی گوینده را فراهم میسازد و از به کار بردن زبان اول در می ماند و آن را به نسل بعد منتقل نمیکند. در واقع زبان دوم جایگزین زبان اول میگردد.                                                                                                         

                      روشهای مهم زبان آموزی           

                       اول : روش مستقیم                                     دوم :  روش دستوری  ترجمه

                  سوم : روش تقلیدی  حفظی                         چهارم:  روش شناختی     

در روش مستقیم، معلم به زبان موردنظر صحبت کرده و تدریس مینماید. یعنی دبیر صرفاً از زبان خارجی استفاه میکند و برای درک بهتر دانش آموزان از مطالب مورد آموزش از تصاویر و وسایل کمک آموزشی بهره میگیرد. مثل درس دادن استادان دانشگاه در رشته زبان انگلیسی.

در روش دستوری  ترجمه، معلم به آموزش قواعد دستوری و ترجمه متون زبان خارجی میپردازد یعنی همان روش مورد استفاده دبیران عربی در نظام آموزشی ما.

 در روش تقلیدی  حفظی، صحبت کردن و گوش کردن مورد تأکید است و نوشتن و خواندن معمولاً یک هدف ثانویه محسوب میگردد.

روش شاختی: متاسفانه برای مدارس ایران قابل دسترس نیست( سفر مدید یا سکونت را شامل میشود)

البته در عمل به ندرت میتوان به یک کلاس درس زبان خارجی برخورد کرد که منحصراً براساس یکی از روشهای مذکور عمل کنند، بلکه تلفیقی از این روشها به کار برده میشوند. ولی، درمدارس ایران و در درس عربی روش دستوری  ترجمه حالتی غالب دارد.

اسکینر معتقد است یادگیری در صورتی به بهترین وجه انجام می گیردکه :

الف ) اطلاعاتی که قرار است آموخته شوند در گام های کوچک ارائه گردد.

ب ) به یادگیرندگان درباره ی یادگیریشان بازخورد فوری داده شود؛ یعنی بلافاصله پس از یک تجربه یادگیری به آنان گفته شود که اطلاعات مورد نظر را درست یادگرفته اند یا از آن لحاظ اشکالاتی دارند.

ج) یادگیرندگان بتوانند با سرعت متناسب خود یاد بگیرند.

ارائه راهکار

 1-  تا جایی که امکان دارد از دبیران متخصص درس عربی استفاده شود و حتی برای دبیران متخصص درس عربی، آموزشهای ضمن خدمت جهت تدریس بر اساس الگوهای نوین تدرس هم لازم و ضروری است.

2- فعال بودن گروههای آموزشی بمعنی واقعی آن به اینصورت که سر گروه درس عربی از بین باسوادترین ومجرّب ترین دبیران انتخاب شود و در روز معین و مشخصی در محل گروههای آموزشی حضور داشته باشد و یک شماره تلفن در اختیار تمام دبیران عربی قرار دهد تا در صورت نیاز بتوان با او مشورت کرد و با برگذاری جلسات ماهیانه به رفع مشکلات آموزشی پرداخته شود و هماهنگیهای لازم میان دبیران ایجاد شود.

3- شناسایی و معرفی دبیران موفق در امر آموزش و تدریس و تقدیر از آنها جهت الگو سازی برای سایر دبیران .

4- در پایان هرترم فرمهای نظر خواهی به دانش آموزان داده شود تا بدون ذکر نام خودشان نظرات و انتقادات و پیشنهاداتشان را عنوان کنند و نتیجه ی این نظر خواهی به اطلاع دبیران رسانده شود.

5- امکانات کمک آموزشی در اختیار دبیران درس عربی گذاشته شود. در دسترس بودن نوارهای ویدیوئی و مجلات رشد زبان عربی در مدارس لازم و ضروری است.

6- برگذاری مسابقات و المپیادها برای ایجاد روحیه ی رقابت در میان دانش آموزان و شناسایی و معرفی و تشویق کردن نفرات برتر.

7- استفاده از سرودها و ترانه های ساده ی عربی که هم کوتاه باشند و هم به زبان فصیح اجرا شده باشند.

8- اختصاص دادن ساعت مشخصی به کلاس مکالمه و آزمایشگاه زبان عربی بطوریکه درس مکالمه یک درس مستقل از کتاب عربی باشد.

9- استفاده از عناوین مختلف روزنامه ها و مجلات عربی در همه ی زمینه های ورزشی، ادبی، علمی، سیاسی، نظامی و رخدادهای مهم .

10- موضوعات دروس از منابع اصلی عربی آنها انتخاب شوند تا جذابیت خودرا از نظر بلاغت ادبی از دست ندهند. مثلاً از آثار طه حسین ،جبران خلیل جبران، احمد شوقی ودیگر نویسندگان و شاعران و نمایشنامه نویسان مشهور معاصر استفاده شود تا دانش آموزان خود را در فضای کاملاً عربی احساس کنند.

11-و ...

مربی : سولماز غفاری

محقق: شاهین فعال

برگرفته از بخشی از فعالیت های کلاسی کارشناسی